miércoles, 21 de agosto de 2013

CUENTO EN AYMARA - Siwsäwi “JAN WALT’ÄWIR PURIÑA”


Siwsäwi
JAN   WALT’ÄWIR   PURIÑA
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Nayarapachanakanxa,  khaysa  Achiri  jach’a  markax  wali  suma  markapunitaynawa, kunayman  uywanakani,  yapunakani,   walja  qullunakani,   jawiranakani,  uka  pampanakas   wali  ch’uxñakirakiw  uñtasirakiritayna.  Ukampirus  uka  ayllun  qamasir  jaqinakax  wali  suma  quli  chuymanipxanäwa,  ukhamarakiw  jupanakax  uywanaka,  ch’uqinaka, kunayman  yänak  aljt’asisaw  kuna  muxsa  achunaks  alt’asipxarakiritayna. Maysatuqitxa, uka  markanx   wasäx  markat  jutir  jaqinakas  qamapxarakiritaynawa.

Ukhamipanx,   uka  markanx  Rubén  Costas  sata  sutin tatax  qamasirakïnwa, uka  chachax  khaysa  Santacruz  junt’u  markat  Achiri  markar  qamasir  jutarakitayna. Jupax  wali  suma  qamaskasinw    urux  juchachasïsin   jan  walt’añar puritayna, ukat   Achiri  markankïr  jaqinakax Rubén Costas uñjasax wali  phiñasipxarakitayna.  Ukham  uñjasax  uka  chachax  janiw  kun  lurt’añs  yatkarakïnti,  ukat    urux  uka  tatax   jaltañ amtatayna. 

Ukham  iskapkasinx  uka  paschp  markatx    jisk’a  imill  kunw  irpasiwayatayna,  uka  jisk’a  imillan  sutipax  Sabina  satänwa.  Ukampirirus  uka  yatisax  achiri  markankïr  jaqinakax  juk’ampiw  wali  phiñasipxarakitayna. 

Rubén  Costas  chachax  Chukiyaw   jach’a  markakamaw  jisk’a  imill  irpt’atax  purirakitayna. Purisinx  uka  chachax wasa  sutimpiw  jach’a  markanx  jaqinakampix  uñt’ayasxarakitayna, Samuel  Costas   sata  sutini, jan  wasa  jaqinakamp  katjayasiñataki. Qhipatuqirux  uka   jisk’a   imillax   wali   suma  yatiqawinakarurakiw  sararakiritayna,  suma   jach’a   p’iqiniñataki.  Samuel  chacharakiw  ukxa  yatichayarakitayna.  Ukham  jach’a   tawaquxasinx    pasiñ  chachampiw  uñt’asirakitayna,  uka  waynax  Erwin  Sánchez  satarakinawa,  uka  paninix  wali  munasiñarurakiw   puripxatayna, ukham  uñt’asxasinx  jupanakax  jaqichasiñaruw  puripxarakïna.  Ukatx  panin  qamkasinx    wawanipxarakinawa,  uka  wawapax  Roberto  de  la  Cruz  Costas  Cuellar  sata  sutincht’atarakitaynawa.

Erwin Sánchez  chachax    qamir  utjawin yuririrakitaynawa,  ukatx uka  waynax  wasa  tawaqump  panichatarakinawa,  uka  yatisax  Sabina  Cuellar  tawaqux  qulla   umantasisinw  wirap  apaqasirakïnxa,  jiwxipanx  Samuel  Costas  chachakiw  uka  jisk’a  wawapx   uñxarakinaxa,   ukat  qhiparux    janiw  kuns  kamacht’añ  yatkarakinati,  jupapachakirakiw    juchanchasirakinax  Sabinar  apanitapatxa,  ukat  jiwxipan  jupax   qulla  umantasisarakiw  Sabin  kipka jiwañar  puriwayxarakitaynaxa.

Qhipa  tuqirux  uka  jisk’a  wawax  Altu  pat  markanrakiw  jilsurakina,  jupax  janiw  khitits  kawkit  jutats  amuyaskarakinati,  ukat  Confederación  Obrera  Boliviana (COB) ukankir  jaqinakarakiw  uywasipxarakïna,  ukat  jupanakax sapxarakinaw  suman sutimax    Roberto de  la  Crusawa sasina,  ukat  wali  waynaptxasinx  jupax  wali  p’iqinchirixarakinaw  uka  Altu  pat  jach’a  markanxa.

Kunawsatix  wali  waynaxan  ujkax    tawaqumpiw  uñt’asirakitaynax uka  tawaqux    tunk   maranirakinw  Remediosa  Losa  sata  awil   tawaqu.  Ukat    arumax jupanak  paninix  plaza  Murillo  ukanw  wali  munasiñarux  purirakitayna,    juk’a  pacharux  Remediosa  Losan  munasiriparakiw  wali  khumantat  jamp’atisiskirpach  uñjarakitayna,  uka  nayra  munasiripax  Senado  uksatuqinrakw  irnaqarakïnxa. Robertox  ukjam  uñjasax  walipunirakiw  maysa  tuqirux    t’ijtawayarakitayna.

Uka  Roberto  chachax  wali  jach’a   ch’axwañanakarurakiw  sarañ  yatirakitaynaxa,  jupax  Felipe  Quispe  mallku  chikaw  tuqinakatx  wali  chaxwarakitayna,  ukjamat qhipirix   jupax  taxpach  prefectunakampiw  ch’axwañarux  purirakitaynaxa, uka  qhipanx  Juan de Granado  jaqimpiw  phusilap  illapt’ayasirakitayna,  ukat  jupax  jan  mayampitak  chhaqtawayxarakitayna,  ujkaruw  aka  siwsawix  tukt’ayaraki.

Amuyt’äwi: janiw jamasat k’arisis sarnaqañäkiti, janirakiw wali wal tukuñäkisa, qhip nayr uñtasaw sartaña, kuna ixwanakas ist’añapuniwa.

Aka siwsäwix jiwasanakan amuyt’asiñasatak qillqt’atawa.

lunes, 19 de agosto de 2013

Trabalenguas en Aymara - K’ulthi Aru “QIRUN PATA”

K’ulthi Aru
QIRUN PATA
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Qirun patan mä qaqil qaqil jamañ qarqaw
q’ara jaraphin qirun qarqar qaraqt’asis qaraqt’asis qaratkatawayatayna.


Trabalenguas en Aymara - K’ulthi Aru “LAWAN JAWIRA”

K’ulthi Aru
LAWAN JAWIRA
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Lawan jawiran jayra jarph laram jaqinakanaw
lawt’i lawt’ lawanak lakirpayasin
lawt’inuqtawayxapxarakitayna.


Trabalenguas en aymara - K’ulthi Aru “CH’UTU QARQA”

K’ulthi Aru
CH’UTU QARQA
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Ch’utu qarqan ch’uju achalaw
ch’utuqup ch’utxatt’as chu’txatt’as
qarin qarin ch’usiqar
qarqa qalamp ch’isiqiyatayna



ANCORAIMES - “JAQ’URAYM MARKXATA”

Ancoraimes
JAQ’URAYM MARKXATA
Pueblo Ancoraimes
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Ancoraimes jan ukax aymaratx janq’ulaymis aka ayllux aka pashpa La Paz departamentunw jikxatasi,  ukax khaysa suyu Omasuyos uksatuqin utt’atawa, omasuyux pä seccionaniwa, Achacachimpi, ancoraimempiwa, aka qillt’äwix payïr seccionatawa.



Janqulaymis markax  quta lakxankiwa, ukhamarakiwa uka markax walja qullunakani, jawiranakani quqanakaniwa. Qullunakanx utjarakiwa kunayman t’isñanaka, kankllanaka, jichhunaka, jukampinakampiw utji.  Ukhamarakiwa uka qullunakanx kunayman pampa qulu laqunakas utjarakiwa, uka laq’unakax aknirinakarakiwa:  tiwula, añathuya, wisk’acha,  liwrinaka, jararankhunaka, asirunaka, juk’ampinakampi. Maysatuqitx utjarakiw alaqpachan tuyur jamach’inakasa, ukanakax aknirinakawa: paka, mamani, phichitanka, yakayaka, liqiliqi, khullu, p’isaqa, pili, tikitiki, pukupuku, juk’ampinakampi.

Maysatuqitx janq’ulaymix mä markawa segunta sección sutimp uñt’ata, uka markas wali jach’awa kimsaqallq  katunanakani, ukjamarakiwa  phisqa tunka suxta (56) ayllunakani. Kantunanakapax  aknirikakarakiwa: Makamaka, Janq’ulaymis, Muruqullu, Sutalaya, Ch’ixipampa, Ch’uxña Pata, Phuq’äta, Kajiyata. Sapa mä kantunanx walja ayllunakanirakiwa.

Ujkaruxa, uñacht’ayarakiñaniw  Janq’ulaymis markax qawqha jaqinakanisa, sapa mä kantunanakanxa.

janq'ulaymes markan utjasirinakapa

Ilustración 1: habitantes de la población de Ancoraimes [1]

Aka jamuqatanx uñjt’araktanwa jilpachax jaqinakax utjasipxarakiw kantun Janq’ulaymituqina, ujakarux arktarakiwa kantun ch’ixipampa, qhipankarakiw sutalayaxa.

Kantun janq’ulamin ayllunakapax tunka suxtawa, uka ayllunakax aknirinakawa: Ancoraimes(pueblo) Ispaya Grande, Ispaya Tocoli, Ispaya Lukimbaya, Ispaya Este, Lluxllata Grande, Lluxllata Tumuyu, Lluxllata Centro Belen, Lluxllata Laymini, Turrini Alta, Turrini Centro y Baja, Zamora, Pacharía, Pacoma Grande, Chuñuña Norte, Sud Calamarca uknirinaka.

Aka markan thuqt’äwipax  candelariyankiwa, pä ur saraqkipana anata phaxsita, uküruw wali uksar aksarux ch’akhanaks unuqt’ayapxaraki, thuqurinakapax pusi, phisqa tamawa. Kimsa tam murinu, mä tam kapural, mä tam kullawa, ukhamarakiwa, yaqhip maranakax yaqha ayllunakatw jutapxir thuqt’irixa, ukanakax aknirinakarakiwa: wakawaka, mukululu, qinaqina, ukanaka.

Yatiqaw tuqinx Kantun Ankuraymituqinx walja yatiqañ utanakaniwa, wali uñt’atax colegio ancoraimiwa sutipax akjamarakiwa “Colegio  Humanístico Técnico Industrial Metodista Ancoraimes” aka yatiqañ utax walja maranakanirakiwa, uka yatiqañ utat mistusax jach’a yatiqañ utanakar sarasax waljanirakiwa yatxatt’atanakax utjaraki. Yatichirinakapax wali kust’atanakarakiwa, jilpachax jichhanakax yaticht’asipkarakiwa licenciados ukhamanaka. Uka yatiqañ utarux walja yatiqirinakarakiw purt’apx kunayman ayllunakata.

Yapuchawtuqinx yapucht’apxarakiwa kunayman achunaka, chuqi, apilla, isañu, ulluku, siwara, awina, jupha, tiriwu, jawasa, alwirija, juk’ampinakampi. Anchha thaya pachanx ch’uñrak wali ch’uñuchapxi.

Uywatuqinsti uywt’apxarakiwa waka, uwija, khuchi, ukanakakrakw jilpachaxa, utanx uywasipxarakiwa phisi, añu, wallpa. Uka markanakan jakasir jaqinakatakix wakax wali askipuniwa kunalaykutix wakampipuniw yapunakx satapxi,

Satañatakix nayraqatax pä wakw yukump waxratx ñich’antapxi, uka uywanakax janiw kikipakiti, utjiw kupi waka,  ch’iqa waka.  Kupi wakax kupixatpunw ñich’antayasispaxa, janiw ch’iqaxatx ñich’yaskarakispati, jilpachax kupit lurir uywanakax urqunakawa. Ch’iqa wakax ch’iqaxatpunw ñich’ayasirakisspaxa, janiw kupixatx ñich’ayaskarakispati.  ukatx armampiw nukhuntapxi,  armax mä jiru chuntaniwa, ukatw  yapu yapuchañatakix wakampiw iraramjayapx uksar aksaru, ukatx wakampirakiw satantapxi chuqi, apilla, siwara, awina, juk’ampinaka.

Ukham saräwinakanikiw janq’raymi markaxa. Inasa aruskipañax jilpachachispa.



[1] POA POPULARIZADO 2004: “GUBIERNO MUNICIPAL DE ANCORAIMES 2da sección de la provincia Omasuyos La Paz Bolivia”: Ancoraimes. 2004: 10

AYMARAS - Amuyt’äwi “AYMARANAKAN SARNAQÄWIPA”

Amuyt’äwi
AYMARANAKAN SARNAQÄWIPA
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Aymar qamasan  qamir  markan  marchirinakapax kunayman luräwinakani, saräwinakani,  amuyt’awinakani,  ukjam   suma  utt’atapxataynawa,  khaya  nayra   pachanakanxa,  suni, qhirwa, junt’u, uraqinakan  axarjam    saphintata.

Kuna pachatix  khaysa  anqax (Europa) jach’a  markat  tumayk  ñanqha supay q’ara jaqinakax aksa Tawantinsuy  uraqir  mantanipk   ujkat aymar  jaqinakar jiwarayañatak yänakap aparañatak jupanakan saräwinakap utt’ayañatak purintanipxatayna. Uka pachat aksaruw aymar markan jaqinakapax janis amuyunikasp ukjam uñt’atapxatayna.

Yämakis aymar jaqin  imill yuqall wawanakaparust  janiw chiqpach sarawinakaparjam  yatxatawix  utjirïkataynati. Ukat qhipa maranakarux   k’achhat k’achhat yapump uywamp sarnaqir jaqinakax umuyunakap luräwinakap kamanchayañatakix qara  jaqinakaruw kutkatapxatayna, 

Ukhamaw  aymaranakax  wäli  khaya  nayra  pachanakanx  sartasipxatayna,  jan  qara jaqinakar  istasa.  Ukampirus  jupanakan  niq’it   lurt’at  utanakan  jakasipxiritayna. 


Nayrapachat  jichhapachkamax  aymaranakax  yap  yapuchasisa,  uyw  uywasisaw  qamasipxiritayna,  jupanakax   utarux  samart’irikiw  puripxiritaynaxa,  jilpachax  qullu  iramanakan  pampanakan  jawirxanakan  irnaqapxi.  Sarnaqäwinakapanx  taqiniw  maynit maynikamas yanapt’asipxarakiritayna.

POESÍA AYMARA - Chapar aru “MAMITA MAMITA”

Chapar aru
MAMITA MAMITA
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Mamita jumax wali jiwitakitawa
khä  panqaranakjama
ajanumax khä illimanjamaw k’ajtani
amuyumax  wali jach’awa.


Nayat  amtasista mamita
wijllta jayp’u sujst’asa
nayar munasista
jach’a munasiñan tayka.


Nayan wali munat taykaja
jumakiw  nayan  t’aqhisitaxs  yattaxa
jumakiw  nayan manq’ataxs  yattaxa
sapurus juma  jak’ankañakw muntxa.


Jumax nayatakix wali jach’atawa
jumaw  ch’amamamp aka pachar apanista
suma  willka qhan uñjayista
kunampirak kutt’aykam mamita.


Jumax mamita jak’ajankasktawa
jumax arux  k’ajtaytaxa
janit jumakasm ukjaxa
janiw kunas chiqapar sartkaspati

Kawksarus jichhax mamit saraskta
aksar kutt’anim jutam
chhuy…!!! Ist’itay mamita
nayax juma chikaw saran munta.


Mamita kunas kamachasktama
kunats llakit uñanaqasta
mamita…!!! ist’itaya
ñanqha jaqinakach uñistam.


Janiw ukax askikaspati
chhuy…!!!  jan yäqamti
jumax qamasamp makhatam
jani ch’am pist’ayasimti.


Mamita… mamita…
nayax jumarux wali munasma
mamita…!!!


miércoles, 26 de junio de 2013

TRABALENGUA EN AYMARA - K’ulthi Aru - “QIRUN PATA”

k'Ulthi Aru - Qhirun Pata by Edwin Usquiano

TRABALENGUA EN AYMARA - K’ulthi Aru - “LAWAN JAWIRA”

k'Ulthi Aru - Lawan Jawira by Edwin Usquiano

TRABALENGUA EN AYMARA - K’ulthi Aru - “CH’UTU QARQA”

k'Ulthi Aru - Ch'Utu Qarqa by Edwin Usquiano

POESÍA EN AYMARA - Chapar aru - “MAMITA MAMITA”

Chapar Aru - Mamita Mamita by Edwin Usquiano

'Ancoraimes’ - “JAQ’URAYM MARKXATA”

ANKURAIMIS MARKXATA by Edwin Usquiano

DEFINICIONES DEL CONCEPTO CAMPO ENSEMÁNTICA: ANTES Y DESPUÉS DE LA LEXEMÁTICA DE E. COSERIU

Campo Semántico Coseriu.pdf by Guillermo Fernandez Cavada

“Repositorio de conocimiento de los contenidos publicados enlos blogs UTPL en base a folksonomías creadas con lenguajes dedescripción semántica”

RepositorioSemantico by Lorena León

DICCIONARIO SEMÁNTICO VULGAR

DICCIONARIO_SEMANTICO_ by haider725

CUENTO EN AYMARA - Amuyt’äwi “AYMARANAKAN SARNAQÄWIPA”

AMUYT'ÄWI - AYMARANAKAN SARNAQÄWIPA.doc by Edwin Usquiano

CUENTO EN AYMARA - Siwsäwi - “MUNASIÑAX JIWA QURPAWA”

SIWSÄWI - MUNASIÑAX JIWA QURPAWA by Edwin Usquiano

CUENTO EN AYMARA - Siwsäwi - “JAN WALT’ÄWIR PURIÑA”

SIWSÄWI - JAN WALT'ÄWIR PURIÑA.doc by Robert Howard

jueves, 21 de marzo de 2013

DICCIONARIO DE AFROAMERICANISMO

DICCIONARIO AFROAMERICANISMOS by ops123ops

Introduccion Simiotica Diseño Andino Precolombino

Introduccion Simiotica Diseño Andino Precolombino by Jordi Lopez

EL ARTE 1 Y CREATIVIDAD DE LAPALABRA ESCRITA

" Hacia El Estudio Cohesion y Coherencia" by comunjuliomucha

ESTRATEGIAS Y TÉCNICAS DE APRENDIZAJE

ESTRATEGIAS Y TÉCNICAS DE APRENDIZAJE by comunjuliomucha

PRAGMÁTICA LINGÜÍSTICA Y DICCIONARIO

Pragmática Lingüística y Diccionario by Palibrio

MORFOLOGÍA CASTELLANA

morfologia by lukyamarillo

AYMARA COMPENDIO DE ESTRUCTURA FONOLÓGICA Y GRAMATICAL

AYMARA comprendio de estructura by Marcos Lukaña Champi

GRAMÁTICA ESPAÑOLA

gramatica española by Raul Garcia

EL SUPREMACISMO LINGÜÍSTICO

EL SUPREMACISMO LINGÜÍSTICO by olavearias