JUYPHI PACHAW CH'UÑUX CH'UÑUCHAÑA 'época de helada'

JUYPHI PACHAW CH'UÑUX CH'UÑUCHAÑA

Qillqt’iri: jilata, Edwin Usquiano Quispe

(aymar ar yatintapxañani)

‘aprendamos la lengua aymara’

Juyphi pacha: aka juyphi pachanx taqiniw ch’uñx chuñuchapxi, kunawsatï, llamayuñ tukuyxapxi, ch’uqs puñt puñt ajllsxapx ujkan (junio, julio) ujkaw juyphix purini, taqiniw kunayman ch’uqinaka, puñta puñta mä khuskha pampar alaqpachar uñacht’ayasinx uskupxi. Jilpachax kawknirinakatï t’una ch’uqinakäk ukwa ch’uñutakix mä pamparux uskupxi, kunawsatï juyphix wali juyphintx ukjax pä arumakiw alaqpacharux uñacht’ayapxi, maysatuqitx, kunawsatï jani wali juyphix juphintx ukjax kimsarmarakiw alaqpacharux uñacht’ayapxi.

Ukjarux, uka t’una ch’uqix ch’uñüx ukjaw wali lupin quntuchthapt’asïn qunt qunt takirapxi, uka ch’uñx mayap juyphimpix ukärmax juphimp thuqtayapxi, qhipürux ch’uñanutx mayat mayatrakw sillp’irxapxi, payur wañt’ayasinx uka ch’uñux wañakixiwa, kunawsatï thayax purinx ukjax uka ch’uñx wali k’achhata jani t’unarasiñapatakix khuytxapxi, ukat kustalanakar irtxasinx manq’añtaki, chikatanakx aljañatakirak apkatxapxi.

Chikat ch’uqinakx yaqhipanakax tuntatakirakiw ch’uñjasinx umar apantanxapxi. tuntax wali suma janq’ukipañatakikix, uka umax jalaskir umañapawa, yaqhiptuqinakanx tuntx wali uqikw umatx apsusipxi, kunalaykutixa, janiw jalir umar tuntapkiti, jani ukasti mä uma phujurukiw ch’uñx tuntaptañapakak wayuntanipxi.

Ch’uñux tuntaptañapatakixa, munasiwa kimsa simana, yaqhipanakax wali p’uxsa ch’uqit tuntantaniñatak apapxi, ukanakax pä siman chikanikirakiw umankt’ayapxi, ukat apsxapxakirakiw umatxa. Umat apsusinsti, mayamp suma ch’iji pamparux alaxpachar uñacht’ayañatakix uskupxi, mayamp juyphimp thuqtayañataki, ukxa uskupxiwa tuntax wali sumañapataki, janitï ukjam lurap´kaspaxa ch’uñux murayjamakispawa.

Kunawsatïx juyphimp thuqtayatäx ukjaxa, ch’uñu kipkakw sillp’inakapx sillp’irxapxaraki, ukat wañt’ayasinx kunawsatix thayax thayt’ank ukjaw jani usucht’asa, jani t’unarasa t’unarañatak khuytxapxi, ukat mä suma kutalaruw sum ch’iphantas pirw pirw arkt’axpxi.

Ukham arkt’asïnx ch’uñs tuntsa, kunawsatï jani qullqinixapx ukjaw aljañatakix qhatunakar apxapxi, chikatx manq’añatakirakiw apkatasipxi, yaqhipanakax mach’amaratakirakiw janïr ukjat sixirux imt’asxapxi, jani ukasti, pirw pirw imasipxi.

Mä wawak qhip nayr uñtas sartasipxañani

Jallalla qullasuyu marka…